Bảo tồn gấu nuôi nhốt: Cần sự chung tay của các chủ trại gấu

Đến thời điểm cuối tháng 8-2014, Quảng Ninh đang có 14 cơ sở nuôi nhốt gấu với tổng số 110 cá thể, trong đó có 2 cơ sở nuôi nhốt gấu lớn với tổng số gần 100 cá thể. Đây đều là số gấu sống sót còn lại trong tổng số trên 360 con gấu do các chủ trang trại, gia đình nuôi nhốt nhằm chích hút lấy mật bán cho du khách từ năm 2007 trở về trước, trong đó một phần không nhỏ là gấu được mua lại từ các đường dây săn bắt, buôn bán động vật trái phép. Điều đáng nói là do nhiều nguyên nhân, trong đó có việc điều kiện chăm sóc nuôi nhốt không đảm bảo, nên số lượng gấu bị chết ngày càng nhiều. Trung bình mỗi năm có vài chục cá thể gấu bị chết, trong đó chỉ riêng tháng 7 vừa qua đã chết đến gần 30 cá thể. Thực trạng này đặt ra vấn đề bức thiết về việc bảo tồn gấu nuôi nhốt, trong đó việc thật sự cần thiết là có sự chung tay của các chủ cơ sở nuôi nhốt gấu.

Cán bộ Chi cục Kiểm lâm tỉnh phát tờ rơi tuyên truyền bảo vệ gấu cho du khách tham quan Vịnh Hạ Long.

Theo ông Mạc Văn Xuyên, Phó Chi cục Trưởng Chi cục Kiểm lâm Quảng Ninh, vấn đề khó khăn đầu tiên trong việc bảo tồn gấu nuôi nhốt là sức sống cũng như bản năng hoang dã của chúng đã bị giảm sút rất nhiều, khiến cho mục tiêu cứu hộ để bảo tồn trong điều kiện sống tự nhiên gần như là không thể thực hiện được. Nguyên nhân do các cá thể gấu đã bị nuôi nhốt trong nhiều năm, nhiều con đã đến quá nửa vòng đời của mình, cơ thể đã qua thời kỳ khoẻ mạnh nhất, đồng thời cũng do nuôi nhốt lâu ngày nên gấu bị quên mất các phản xạ tự nhiên, hoạt động chậm chạp, yếu ớt. Đấy là chưa kể bị khai thác mật quá mức dẫn đến gấu bị kiệt quệ, đồng thời thao tác chích hút không chuẩn, đặt kim chích sai vị trí dẫn đến tụ máu, áp xe là căn nguyên bệnh ung thư ở gấu. Chính những lý do trên nên nếu mặc dù có phục hồi sức khoẻ cho gấu và thả về môi trường tự nhiên thì chúng vẫn dễ dàng bị săn bắt trở lại hoặc chết đói do không thể tự kiếm được thức ăn. Bên cạnh đó, gấu vốn có bản tính hung dữ nhất là trong điều kiện bị đói và bị thương nên nếu thả về môi trường tự nhiên còn có nguy cơ gây nguy hiểm cho con người.

Chị Nguyễn Thị Chi, thành viên Trung tâm Cứu hộ gấu Việt Nam, đơn vị vừa phối hợp với Chi cục Kiểm lâm tỉnh tổ chức đợt tuyên truyền bảo vệ gấu tại Quảng Ninh cuối tháng 8 vừa qua cho biết: Cách tốt nhất để bảo tồn gấu nuôi nhốt là chuyển giao cho các cơ sở cứu hộ gấu, trung tâm cứu hộ động vật hoang dã, các vườn thú, cơ sở nghiên cứu hoặc các trại nuôi có đủ điều kiện để chăm sóc, nuôi dưỡng đến cuối đời của chúng. Tuy nhiên, việc này không phải muốn là làm được vì chúng ta đang thiếu các điều kiện cần và đủ, đặc biệt là những nơi có thể đáp ứng đủ các điều kiện chăm sóc, nuôi dưỡng gấu. Đơn cử như đối với Quảng Ninh, hiện duy nhất chỉ có Vườn Quốc gia Bái Tử Long gọi là đáp ứng được một số điều kiện cơ bản về cứu hộ tạm thời động vật hoang dã, chứ không phải là nơi nuôi nhốt lâu dài được. Trên toàn quốc có Trung tâm Cứu hộ gấu Việt Nam (Tam Đảo - Vĩnh Phúc) của chúng tôi là dành riêng để cứu hộ gấu và quy mô cũng lớn nhất, song vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế. Còn lại một số nơi khác cũng có chức năng cứu hộ động vật hoang dã như các trung tâm cứu hộ động vật hoang dã Sóc Sơn (Hà Nội), Củ Chi (TP Hồ Chí Minh), Cát Tiên và Vườn Quốc gia Cúc Phương… Song Vườn Quốc gia Cúc Phương và Trung tâm Cát Tiên dành để cứu hộ các loài động vật khác nhau; hai trung tâm Sóc Sơn và Củ Chi lại không có đủ điều kiện để nuôi gấu.

Chính bởi vậy nên mặc dù Quảng Ninh là tỉnh sớm đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có giải pháp cứu hộ gấu nuôi nhốt trên địa bàn tỉnh, từ thời điểm năm 2009, khi đó toàn tỉnh đang còn trên 300 cá thể gấu nuôi nhốt, tuy nhiên đến nay vẫn chưa được giải quyết. Trong đó lý do Bộ đưa ra vẫn là các trung tâm cứu hộ trực thuộc không đủ điều kiện tiếp nhận số gấu này. Thực tế trong cả hai giai đoạn thiết kế Trung tâm Cứu hộ gấu Việt Nam (hiện đang trong giai đoạn I) chỉ chăm sóc, nuôi dưỡng tối đa 250 cá thể gấu, trong đó hiện đã có trên 110 cá thể gấu được nuôi dưỡng tại đây. Hiện mỗi năm, số gấu trong cả nước được Trung tâm cứu hộ gấu Việt Nam tiếp nhập chỉ tính trên đầu ngón tay. Riêng Trung tâm động vật hoang dã Cát Tiên chủ yếu dành để cứu hộ số gấu tự nhiên bị gặp nạn như mắc bẫy, bệnh tật và hiện toàn trung tâm cũng chỉ có thể cứu hộ được số lượng gấu rất nhỏ, khoảng 20 cá thể. Trong khi đó theo thống kê, toàn quốc đang còn đến trên 2.400 con gấu nuôi nhốt.

Có thể thấy, theo nguyên tắc quản lý, đối với các cơ sở nuôi nhốt gấu, khi người dân không còn tha thiết nuôi gấu nữa thì các đơn vị chức năng phải có giải pháp cứu hộ, bảo tồn… Tuy nhiên, từ khó khăn đã nêu trên, thì việc bảo tồn gấu nuôi nhốt trên địa bàn hiện nay vẫn cơ bản phải dựa vào các chủ trại gấu, các gia đình, cá nhân đang nuôi nhốt gấu là chính. Ngoài ra cũng cần thấy rằng, việc chích hút mật gấu bán một thời kỳ đã tạo nên nguồn thu lớn cho người nuôi nhốt gấu, không ít người trong đó giàu có, trở thành “đại gia” cũng nhờ gấu, trong khi đó đây là hoạt động trái pháp luật. Bởi vậy, thiết nghĩ các chủ trang trại nuôi nhốt gấu cũng nên nêu cao tinh thần trách nhiệm, chung tay cùng nhà nước chăm sóc, bảo tồn gấu trong thời điểm khó khăn này, tránh tình trạng mua bán gấu trôi nổi hoặc giết thịt gấu.

Được biết hiện nay đã xuất hiện tình trạng giết thịt gấu để bán cho các nhà hàng, khách sạn. Mặc dù nguồn gốc số thịt gấu này có thể là do người dân tận thu khi gấu già, gấu chết, tuy nhiên việc này lại nảy sinh những tác động xấu, ảnh hưởng không tốt đến tâm lý người dân, nhất là những người yêu quý loài gấu, đang tích cực bảo vệ loại động vật quý hiếm này.