Để "nói không" với thuốc lá đạt hiệu quả: Cần sự vào cuộc của cả cộng đồng

Theo các chuyên gia, trong khói thuốc lá có hơn 7.000 hoá chất, trong đó có hàng trăm loại có hại cho sức khoẻ, 70 chất gây ra nhiều căn bệnh nguy hiểm như ung thư phổi, tim mạch, khí quản, vô sinh… Và đây cũng là nguyên nhân gây ra cái chết của hàng chục nghìn người Việt mỗi năm. Để phòng chống tác hại của thuốc lá, hướng tới mục tiêu giảm người hút thuốc lá, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã được ban hành và có hiệu lực từ 1-5-2013. Cùng với sự ra đời của Luật, các Nghị định, Thông tư cũng được ban hành kịp thời. Tuy nhiên, sau gần 1 năm triển khai, nhiều quy định của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá vẫn chưa đạt được hiệu quả như mong đợi.

Một trong những biện pháp được áp dụng nhằm cảnh báo tác hại của việc hút thuốc lá là quy định bắt buộc in cảnh báo sức khoẻ bằng hình ảnh trên bao bì.

Có thể thấy khi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá có hiệu lực thi hành, các cơ quan chức năng đã ban hành nhiều văn bản quy định về vấn đề trên. Cụ thể như: Quyết định số 229 ngày 25-1-2013 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Chiến lược quốc gia phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2020”; Quyết định số 47/2013 của Thủ tướng Chính phủ về việc thành lập, phê duyệt Điều lệ tổ chức và hoạt động của Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá và Nghị định số 67/2013; Nghị định 77/2013; Nghị định 176/2013; Thông tư Liên tịch số 05/2013 của Bộ Y tế và Bộ Công Thương hướng dẫn việc ghi nhãn, in cảnh báo sức khoẻ trên bao bì thuốc lá; Chỉ thị số 05 của Bộ trưởng Bộ Y tế về tăng cường thực thi quy định của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá… Với hệ thống văn bản quy phạm pháp luật trên có thể coi là khá hoàn thiện trong việc điều chỉnh mọi mặt của hoạt động kinh doanh mua bán, sử dụng sản phẩm thuốc lá. Tuy nhiên, quy định đã có nhưng việc thực hiện vẫn còn nhiều vướng mắc, điển hình như việc xử phạt hành vi hút thuốc lá không đúng nơi quy định hoặc quy định về điều kiện bán lẻ sản phẩm thuốc lá.

Với quy định điều kiện bán lẻ sản phẩm thuốc lá theo Nghị định 67/2013 thì các quán cóc vỉa hè sẽ không đủ điều kiện được cấp giấy phép bán lẻ sản phẩm thuốc lá, đồng nghĩa với việc không được kinh doanh loại sản phẩm này. Tuy nhiên, dạo qua các hàng nước, quán cóc trên một số tuyến đường lớn trên địa bàn TP Hạ Long như đường Nguyễn Văn Cừ, Lê Thánh Tông… thuốc lá vẫn được bày bán lẻ như không có chuyện gì xảy ra. Thực tế, việc xử phạt đối với hành vi bán lẻ sản phẩm thuốc lá khi không đủ điều kiện đối với các hàng quán cóc này hầu như là không có. Chính quyền các địa phương mới chỉ chủ yếu tập trung xử phạt về hành vi lấn chiếm vỉa hè, lòng lề đường để kinh doanh, buôn bán gây mất mỹ quan đô thị. Ngoài ra, quán cóc thường do công nhân, người dân lao động tự do mở, hàng quán đơn giản, địa chỉ không chính xác, vài ba bao thuốc lá bán chủ yếu để mua vui cho khách đỡ “buồn miệng”. Do vậy nếu để xử phạt thì người dân thà mất hàng hơn mất tiền phạt (theo quy định mức phạt đối với hành vi bán lẻ thuốc lá khi không có Giấy phép kinh doanh bán lẻ bị phạt từ 200.000 đến 1 triệu đồng). Chưa kể đến việc khi lập biên bản, ra quyết định xử phạt nhưng không xử phạt được dẫn đến tồn đọng các quyết định hành chính sẽ càng gây khó khăn hơn trong việc quản lý của chính quyền địa phương.

Bên cạnh đó, việc quy định xử phạt đối với hành vi sử dụng, mua bán thuốc lá khi chưa đủ 18 tuổi dường như là không thể thực hiện được. Chị Nguyễn Thị Huệ, chủ cửa hàng tạp hoá trên đường Lê Thánh Tông (TP Hạ Long) cho biết: Mặc dù có quy định cấm bán thuốc lá cho thanh thiếu niên khi chưa đủ 18 tuổi nhưng tôi thấy khó thực hiện lắm, mà cũng chưa có ai hướng dẫn phải làm như thế nào cả. Khi các cháu đến mua hàng, tôi không thể yêu cầu kiểm tra chứng minh nhân dân được, nhiều trường hợp nói là mua về cho ông, cho bố thì làm sao có thể kiểm chứng. Mặt khác, nếu cửa hàng tôi không bán thì khách sẽ lại sang quán khác mua.

Tương tự, các quy định về xử phạt đối với hành vi mua bán lẻ sản phẩm thuốc lá, việc xử phạt hành vi hút thuốc không đúng nơi quy định cũng đang khiến cơ quan chức năng đau đầu trong việc xử lý. Theo quy định, bệnh viện là một trong những địa điểm cấm hút thuốc lá hoàn toàn, tuy nhiên, có mặt tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh, chúng tôi vẫn bắt gặp hình ảnh người dân hút thuốc trong khuôn viên, dọc theo hành lang các khu khám, điều trị bệnh, tàn thuốc bị vứt vương vãi trên nền sân hay gốc cây. Theo quy định, người quản lý các địa điểm cấm hút thuốc có thẩm quyền xử phạt đối với hành vi vi phạm, quy định đã có nhưng cho đến nay các bệnh viện cũng chưa tiến hành xử phạt được trường hợp nào vi phạm.

Ông Phạm Văn Tân, Phó Giám đốc Bệnh viện Đa khoa tỉnh cho biết: Hiện nay, Bệnh viện mới chỉ tập trung tuyên truyền tới cán bộ, nhân viên và bệnh nhân cùng người nhà bệnh nhân khi điều trị tại bệnh viện. Khi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá có hiệu lực thi hành, Ban lãnh đạo của Bệnh viện đã xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện, tổ chức tuyên truyền tới 100% cán bộ, nhân viên, đưa nội dung này vào quy chế, hoạt động của cơ quan để bình xét thi đua cá nhân và khoa phòng. Đối với việc xử phạt, đơn vị cũng đang gặp nhiều vướng mắc, đây cũng là khó khăn chung cần sớm được cơ quan chức năng nghiên cứu giải quyết. Bởi, mặc dù có quy định cho người quản lý địa điểm cấm hút thuốc lá có thẩm quyền xử phạt nhưng chưa quy định cụ thể về trình tự xử phạt cũng như việc quản lý đối với tiền xử phạt, do vậy mà chúng tôi cũng không thể tiến hành xử phạt đối với người vi phạm được.

Có thể thấy, các quy định về phòng, chống tác hại của thuốc lá đã có, song việc áp dụng vào thực tế đời sống, đặc biệt là việc thay đổi thói quen hút thuốc nơi công cộng vẫn chưa được người dân hiểu và chấp hành đúng. Do vậy, để làm thay đổi thói quen hút thuốc thì không chỉ là việc của cơ quan có thẩm quyền mà cần sự vào cuộc của cả cộng đồng xã hội trong công tác tuyên truyền tác hại của việc hút thuốc lá, nâng cao ý thức người dân chấp hành các quy định của pháp luật. Để từ đó họ tự điều chỉnh hành vi của mình, góp phần xây dựng môi trường trong sạch, không khói thuốc lá.

Ý kiến người dân

* Ông Lưu Văn Bình, khu trưởng khu 6, phường Bãi Cháy (TP Hạ Long): “Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức của người dân”

Do tính chất mới mẻ và đặc thù của các quy định về phòng, chống tác hại của thuốc lá nên cần có thời gian để người dân hiểu và chấp hành đúng. Trong đó, người đảng viên phải là người gương mẫu đi đầu. Ngay sau khi được tập huấn về Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, chi bộ khu phố 6 đã lên kế hoạch tuyên truyền, vận động nhân dân trong khu nghiêm túc chấp hành. Các đảng viên phải  gương mẫu, đi đầu trong việc thực hiện. Bên cạnh đó, các hội, đoàn thể trong khu phố bằng nhiều hình thức tổ chức đã tuyên truyền tác hại của việc hút thuốc lá cũng như việc thực thi luật tới nhân dân thông qua các buổi họp, hội thi, vẽ tranh ảnh minh họa về tác hại của thuốc lá, dẫn chứng các trường hợp hút thuốc lá bị bệnh tật, tử vong trong khu phố… Chúng tôi cũng đã thực hiện thành công việc đưa quy định hạn chế hoặc không hút thuốc lá tại đám tang, đám cưới, quy định đã trở thành “lệ làng” được nhân dân trong khu phố đồng tình ủng hộ.

* Chị Mai Thu Hồng, tổ 2, khu 1, phường Hà Lầm (TP Hạ Long): “Người đứng đầu cơ quan, đơn vị cần thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ của mình theo quy định của pháp luật”

Tại Điều 6 và Điều 14 của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã quy định về quyền và nghĩa vụ của người quản lý các địa điểm cấm hút thuốc đối với hành vi hút thuốc lá của người khác, như: Buộc người vi phạm chấm dứt hút thuốc tại địa điểm cấm hút thuốc lá; xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật; yêu cầu người vi phạm ra khỏi cơ sở của mình; từ chối tiếp nhận hoặc cung cấp dịch vụ cho người vi phạm nếu người đó tiếp tục vi phạm sau khi đã được nhắc nhở. Bên cạnh các quyền, người quản lý cũng được giao những nhiệm vụ cụ thể như đưa nội dung phòng, chống tác hại của thuốc lá vào kế hoạch hoạt động, quy chế nội bộ; đưa quy định về việc hạn chế hoặc không hút thuốc lá trong các đám cưới, đám tang, lễ hội trên địa bàn dân cư vào hương ước… Tôi cho rằng việc trao quyền cho người đứng đầu cơ quan, đơn vị là cần thiết nhằm giảm thiểu tỉ lệ người hút thuốc lá trong cộng đồng. Nếu người quản lý, người đứng đầu thực hiện tốt quyền này sẽ tạo ra chuyển biến mạnh mẽ, tích cực trong việc thực hiện quy định pháp luật cũng như hướng tới môi trường trong sạch, không khói thuốc lá.

* Bà Triệu Thị Hai, xóm Đồng Bé, xã Sơn Dương (huyện Hoành Bồ): “Cần nghiêm túc triển khai các biện pháp xử phạt nhằm tăng hiệu quả răn đe”

Tôi vào Bệnh viện Đa khoa tỉnh chăm người nhà bị ốm đã được hơn 1 tuần nay. Theo quan sát của tôi thì vẫn còn có người dân hút thuốc trong khuôn viên bệnh viện. Thiết nghĩ, bệnh viện là nơi cần nhất bầu không khí trong lành để bệnh nhân có thể tĩnh dưỡng, điều trị mau khỏi bệnh trở về với gia đình. Chính vì vậy, tôi thấy bên cạnh việc tuyên truyền cho người dân hiểu được tác hại của việc hút thuốc lá, các cơ quan chức năng cần nghiêm túc triển khai, xử phạt các hành vi vi phạm khi hút thuốc tại nơi công cộng, nơi cấm hút thuốc làm ảnh hưởng đến những người xung quanh.

Thanh Chấn (Thực hiện)